Historia Towarzystwa Miłośników Bytomia

 1. Z kart niedawnej przeszłości

Nie dysponując zapiskami rozmów, które toczyły się na progu 1966 roku między inicjatorami powołania stowarzyszenia potrafiącego wpisać się w życie kulturalno społeczne Bytomia, poprzestać musimy z konieczności na przekazaniu lakonicznej informacji, że dnia: 2 kwietnia 1966 roku powołano do życia Towarzystwo Miłośników Bytomia. Nie chcąc wobec braku materiałów źródłowych oceniać wkładu poszczególnych osób w jego powstanie, wyeksponować tu musimy fakt, iż pierwszym prezesem TMB został Józef Kwietniewski, ówczesny poseł na Sejm, a jego zastępcami: dyrektor Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu Józef Ligęza oraz dyrektor Przedsiębiorstwa Budowy Szybów Władysław Sacher, zaś skarbnikiem dyrektor MHD Karol Heczko. Skład zarządu uzupełniło jeszcze jedenastu członków. Słowem skupiało ono wówczas, podobnie zresztą jak później, udział wielu zawodów: pracowników nauki, przemysłu, działaczy kultury i sztuki. Pomni tamtych czasów nie wyrazimy zdziwienia, że statut TMB musiał być zatwierdzony (21 marca 1966 r.) przez Urząd Spraw Wewnętrznych Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach. Na mocy tej decyzji wpisane zostało ono do Rejestru Stowarzyszeń i Związków Urzędu Spraw Wewnętrznych Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach pod numerem 2604l/SW III 24/29/66. Warto tu zacytować co ważniejsze sformułowania statutu, które określały kształt i zakres działalności Towarzystwa. "Jest (ono) organizacją społeczną, powołaną do popularyzacji, organizowania oraz prowadzenia działalności przyczyniającej się do wszechstronnego rozwoju Bytomia". Tu także określono jego cele:
1. Rozwijanie zainteresowania społeczeństwa historią Bytomia, ochroną pomników, pamiątek i zabytków, utrwalanie pamięci i oddawanie należnego honoru bohaterom tej ziemi, którzy walczyli o wyzwolenie narodowe, klasowe i społeczne.
2. Zrzeszanie osób, instytucji i zakładów pracy do realizacji zadań i założeń określonych statutem.
3. Prowadzenie działalności wydawniczej i propagandowej związanej z realizacją zadań statutowych.
4. Gromadzenie funduszy i prowadzenie działalności gospodarczej z przeznaczeniem na realizację zadań statutowych towarzystwa.
Nie miejsce tu na ocenę tamtych zapisów, utrzymanych zresztą w ówczesnej konwencji frazeologicznej. Warto wszakże podkreślić, że nakreślone zadania obowiązują członków i zarząd do dzisiaj, bo uznajemy je za słuszne, choć inaczej niekiedy podchodzimy do oceny bohaterów tej ziemi, a wyzwolenie narodowe dzierży niekwestionowany prymat nad klasowym. Zresztą koniec lat osiemdziesiątych umożliwił nowelizację statutu i wprowadzenie między innymi zapisu uprawniającego osoby przebywające poza granicami naszego kraju, a będące dalej związane duchowo z Bytomiem do korzystania z członkostwa w naszym stowarzyszeniu, o ile taką chęć zadeklarują pragnąc służyć naszemu miastu i mieszkańcom.Pierwszą siedzibą TMB był gmach Urzędu Miejskiego o przy ul. Katowickiej 18 - Wydział Kultury Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Bytomiu. Ale od stycznia roku następnego jego agendy zostały przeniesione do Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, a od czerwca 1968 roku zebrania odbywały się w Klubie Międzynarodowej Prasy i Książki, zaś od czerwca 1970 roku w Klubie Studenckim "Pyrlik". Kolejną siedzibą (tym razem na czas dłuższy) była Miejska Biblioteka Publiczna w Bytomiu przy ówczesnym Placu Thälmanna (dziś Jana III Sobieskiego). Ale w 1990 roku i tej siedziby zostaliśmy pozbawieni. Dzięki życzliwości Urzędu Miejskiego mogliśmy objąć lokal w budynku mieszkalnym przy ul. Mariackiej 5 i tam od października 1991 roku możemy się gromadzić. Ta nazbyt częsta zmiana siedziby nie pozostała bez wpływu na dokumentację Towarzystwa. W trakcie przenosin, za każdym razem doznawała ona uszczerbku. Kolejne pomieszczenia nie pozwalały ze względu na swą małą powierzchnię na gromadzenie szerszej bazy źródłowej (stąd np. nie posiadamy nawet niektórych naszych najstarszych wydawnictw).

2. Działalność kulturalno-społeczna

Zanim zaprezentujemy różne kierunki i aspekty aktywności TMB, warte przypomnienia wydają się pewne istotne naszym zdaniem fakty. Od samego początku szukało ono współpracy z organizacjami społecznymi, zawodowymi, zakładami pracy i szkołami. Współdziałało z władzami państwowymi. W gronie tzw. członków wspierających znalazły się między innymi: Przedsiębiorstwo Budowy Szybów, Przedsiębiorstwo Robót Górniczych, MHD - Artykuły Przemysłowe, PSS-Społem, KWK "Dymitrow", "Bobrek", Bytomskie Przedsiębiorstwo Obrotu Surowcami Skórzanymi, Bytomskie Przedsiębiorstwo Budowy Pieców Przemysłowych, Bytomskie Przedsiębiorstwo Remontowo-Budowlane, Zakłady "Mostostal", Spółdzielnie Mleczarskie, Spółdzielnie Kółek Rolniczych, Muzeum Górnośląskie, Biblioteki Miejskie, Zjednoczony Związek Emerytów i Inwalidów. Obecne przeobrażenia gospodarcze wyeliminowały wiele jednostek z tego grona, wiele zakładów pracy już nie istnieje, a te które funkcjonują na naszym rynku z przyczyn ekonomicznych nie są zainteresowane wspieraniem działalności naszego Towarzystwa.

3. Dni Bytomia

Ze względu na duży rozmach tych imprez i stopień zaangażowania TMB w organizacje niemal wszystkich Dni Bytomia, trwających nieprzerwanie od 1963 roku, zdecydowaliśmy wymienić je na pierwszym miejscu wśród inicjatyw naszego Towarzystwa, realizowanych, co godne podkreślenia, wspólnie z Urzędem Miejskim - Wydziałem Kultury (do 1993 r.). To była zawsze bogata oferta imprez - nie tylko rozrywkowych. Otwierało je zazwyczaj sympozjum popularno-naukowe, a w dalszych godzinach i dniach dopełniały barwne korowody dzieci i młodzieży, koncerty, występy zespołów tanecznych i chórów, nierzadko folklorystycznych, ale także koncertów w wykonaniu artystów miejscowej opery i gwiazd estrady. Liczne górnicze orkiestry dęte rywalizowały o złotą batutę dyrygenta. Stałą pozycją były konkursy i wystawy fotograficzne, konkursy poetyckie oraz spotkania autorskie, kiermasze wydawnicze, artykułów sportowych, turystycznych i przemysłowych, turnieje tenisa stołowego, piłki ręcznej, mecze piłki nożnej, współzawodnictwo najmłodszych judoków, zawody pływackie, turnieje siatkówki, szachów i brydża sportowego, dyskoteki, występy zespołów tanecznych; nie wspominając imprez organizowanych w poszczególnych dzielnicach i zakładach pracy.

4. Współdziałanie z Rodzinami Rodła

Po I wojnie światowej i podziale Górnego Śląska Polacy pozostający w granicach Niemiec utworzyli Związek Polaków w Niemczech, który walczyć miał o realizację praw mniejszości narodowej, zagwarantowanych w traktatach kończących zmagania wojenne. Ich znakiem graficznym była, jak wiadomo, linia Wisły z zaznaczonym w górnym jej biegu Krakowem - na czerwonym tle. Z połączenia słów rodzina i godło utworzone zostało nowe słowo "rodło", które przylgnęło do Polaków pozostających poza granicami Macierzy. Gdy po 1945 roku część Rodlaków wrócić mogła do Polski, pozostał problem opieki prawnej, a więc i wyrazów uszanowania społecznego dla nich. TMB pomogło w uzyskaniu uprawnień kombatanckich. Wystąpiło również do wojewody katowickiego z prośbą o przesłanie wniosku do Rady Państwa o nadaniu medalu "Rodła" 125 członkom ich rodzin (w tym 3 pośmiertnie). Uroczystość uhonorowania Rodlaków medalami nastąpiła w lipcu 1986 roku. Przez szereg lat (aż do 1991 roku) nasze Towarzystwo organizowało okazjonalne spotkania upamiętniające ich i nasze rocznice, a więc nie tylko dla wyrażenia szacunku dla tych, którzy przetrwali, ale i dla dialogu pokoleń.

 Poniżej zdjęcia z uroczystych obchodów 40-lecia TMB 

 Materiały informacyjne zawarte na tej stronie zostały opracowane w oparciu o jubileuszową publikację wydaną z okazji 30-lecia TMB: "Towarzystwo Miłośników Bytomia 1966 - 1996" S. Szczepański, M. Szewczyk-Ścisło, W. Szczepaniak Bytom 1996, ss.34

Materiały wybrał i przygotował: Czesław Czerwiński